دو بیتی های ترکمنی

بویرده ن آتلی گئچدی
یؤره گی اوتلی گئچدی
چقیپ سؤرانگ سیز شؤنده ن
من یانی دادلی گئچدی

بهجت آباد خاطره سی - شهریار

اولدوز سایاراق گؤزله میشم هر گئجه یاری
گئج گلمده دیر یار، یئنه اولموش گئجه، یاری
گؤزلر آسیلی ، یوخ نه قارالتی ، نه ده بیر سس
باتمیش قولاغیم ، گؤر نه دؤشورمکده دی داری

ای اویکو - مولانا

سن هانکی توپلانتی یا ، هانکی مجلیسه گیدرسن او مجلیس داغیلیر ، ویران اولور

بو گئجه ساکین بو مجلیسه اوچوب گلمه

بو مجلیسی پریشان ائتمه

شعری به زبان ترکی قشقایی

مظلوم چکَر رنج و محنت انتظار		ظالم تاپار خلق مالی‌نان اعتبار
ناکس بولور نیرنگ‌اینن اقتدار		دؤز یولونان سلطان اولماق یالان‌دیر
محسن دییَر شیرین عمرؤنگ باش اولور		نازبالیشینگ بیردن اینچه داش اولور

گولمک دن کئچیب - هوشنگ جعفری زنجانی

باشدان ایشلر ترسه گلدی، گولمه، گولمکدن کئچیب
چوخ یامان بیر درده دوشدوک دردی بیلمکدن کئچیب
باغ پوزولدو کند داغیلدی اؤلدو بولبول سولدو گول
شاختا چالدی باغلارین بارین، دریلمکدن کئچیب

حیدر بابایه سلام - استاد شهریار

حيدربابا ، ايلديريملار شاخاندا
سئللر ، سولار ، شاققيلدييوب آخاندا قيزلار اوْنا صف باغلييوب باخاندا
سلام اولسون شوْکتوْزه ، ائلوْزه ! منيم دا بير آديم گلسين ديلوْزه

خوشدور - شعر از علی آقا واحد

یارین رهئ عشقینده کونول قان اولا، خوشدور
هیجرینده گوزوم هر گئجه گیریان اولا، خوشدور
من کی، بو قارا گوزلولر عشقینده اسیرم
سینم هدفئ- ناوکئ- مژگان اولا خوشدور

تورکجه تاپماجالار

آغ صاندیغیم آچیلدی

ایچیندن نور ساچیلدی

آیاغی یوخدور قاچیر

قانادی یوخدور اوچور

آرابا گئدر ایزی یوخ

یانار،یانار کوزو یوخ

بابامین بیر چوخاسی وار اون ایکی جیبی

جیبینین هر کونجونده اوتوز دویمه

هر دویمه نین بیر اوزو آغ ، بیر اوزو قارا

جاوابلار

1- صبح چاغی

2- بولود

3- گونش

4- ایل ، آی ، گون

خان ننه ، هایاندا قالدین
بئله باشیوا دولانیم

نئجه من سنی ایتیردیم !
دا سنین تایین تاپیلماز

سن اؤلن گون ، عمه گلدی
منی گتدی آیری کنده

من اوشاق ، نه آنلایایدیم ؟
باشیمی قاتیب اوشاقلار

نئچه گون من اوردا قالدیم
قاییدیب گلنده ، باخدیم

یئریوی ییغیشدیریبلار
نه اؤزون ، و نه یئرین وار

« هانی خان ننه م ؟ » سوروشدوم
دئدیلر کی : خان ننه نی

آپاریبلا کربلایه
کی شفاسین اوردان آلسین

سفری اوزون سفردیر
بیرایکی ایل چکر گلینجه

نئجه آغلارام یانیخلی
نئچه گون ائله چیغیردیم

کی سه سیم ، سینم توتولدو
او ، من اولماسام یانیندا

اؤزی هئچ یئره گئده نمه ز
بو سفر نولوبدو ، من سیز

اؤزو تک قویوب گئدیبدیر ؟
هامیدان آجیق ائده ر کن

هامییا آجیقلی باخدیم
سونرا باشلادیم کی : منده

گئدیره م اونون دالینجا
دئدیلر : سنین کی تئزدیر

امامین مزاری اوسته
اوشاغی آپارماق اولماز

سن اوخی ، قرآنی تئز چیخ
سن اونی چیخینجا بلکه گله خان ننه سفردن

ته له سیک روانلاماقدا
اوخویوب قرآنی چیخدیم

کی یازیم سنه : گل ایندی
داها چیخمیشام قرآنی

منه سوقت آل گلنده
آما هر کاغاذ یازاندا

آقامین گؤزو دولاردی
سنده کی گلیب چیخمادین

نئچه ایل بو اینتظارلا
گونی ، هفته نی سایاردیم

تا یاواش – یاواش گؤز آچدیم
آنلادیم کی ، سن اؤلوبسن !

بیله بیلمییه هنوزدا
اوره گیمده بیر ایتیک وار

گؤزوم آختارار همیشه
نه یاماندی بو ایتیکلر

خان ننه جانیم ، نولیدی
سنی بیرده من تاپایدیم

او آیاقلار اوسته ، بیرده
دؤشه نیب بیر آغلایایدیم

کی داها گئده نمییه یدین
گئجه لر یاتاندا ، سن ده

منی قوینونا آلاردین
نئجه باغریوا باساردین

قولون اوسته گاه سالاردین
آجی دونیانی آتارکن

ایکیمیز شیرین یاتاردیق
یوخودا ( لولی ) آتارکن

سنی من بلشدیره ردیم
گئجه لی ، سو قیزدیراردین

اؤزووی تمیزلیه ردین
گئنه ده منی اؤپه ردین

هئچ منه آجیقلامازدین
ساواشان منه کیم اولسون

سن منه هاوار دوراردین
منی ، سن آنام دؤیه نده

قاپیب آرادان چیخاردین
ائله ایستیلیک او ایسته ک

داها کیمسه ده اولورمو ؟
اوره گیم دئییر کی : یوخ – یوخ

او ده رین صفالی ایسته ک
منیم او عزیزلیغیم تک

سنیله گئدیب ، توکندی
خان ننه اؤزون دئییردین

کی : بهشت ده ، الله
وئره جه ک نه ایستیور سن

بو سؤزون یادیندا قالسین
منه قولینی وئریبسه ن

ائله بیر گونوم اولورسا
بیلیرسن نه ایستیه رم من ؟

سؤزیمه درست قولاق وئر :
سن ایله ن اوشاخلیق عهدین

خان ننه آمان ، نولیدی
بیر اوشاخلیغی تاپایدیم

بیرده من سنه چاتایدیم
سنیلن قوجاقلاشایدیم

سنیلن بیر آغلاشایدیم
یئنیدن اوشاق اولورکن

قوجاغیندا بیر یاتایدیم
ائله بیر بهشت اولورسا

داها من اؤز الله هیمدان
باشقا بیر شئی ایسته مزدیم

زامان سسی - شعر از استاد شهریار

صبح اولدي هر طرفدن اوجالدي اذان سسي! گـــويا گليــــر ملائـکه لــــردن قــــرآن سسي!!!

بير سس تاپانميـــرام اونا بنزه ر، قويون دئييم:    بنزه ر بونا اگـر ائشيديلسيدي جـــان سسي !!!

سانکي اوشاقليقيم کيمي ننيمده ياتميشام ...!    لاي لاي دئيير منه آناميـــن مهربـــان سسي !

سـانکي سفرده يم اوياديــرلار کي دور چاتاخ!    زنگ شتر چالير ، کئچه رک کـــاروان سسي!!!

سانکي چوبان ياييب قوزوني داغدا ني چالير ! رؤيا دوغـــور قوزي قولاغيندا چوبـــان سسي !!!

جسميم قوجالسادا هله عشقيم قوجالميوب    جينگيلده ييـر هله قولاغيمدا جـــوان سسي !

سانکي زمان گوله شدي مني گوپسدي يئره    شعريم يازيم اولوب ييخيلان پهلـــوان سسي !!!

آخير زماندي بير قولاق آس عرشي تيتره ديـر ...    ملت لرين هــاراي ، مددي ، الامـــان سسي !!!

انسان خـزاني دير تؤکولور جـان خزه ل کيمي سازتک خزه ل ياغاندا سيزيلدار خزان سسي !!!

قيرخ ايلدي دوستاغام قالا بيلمز او ياغلي سس ...    ياغ سيز سادا قبـول ائله مندن يــاوان سسي !

من ده سسيم اوجالسا گرک دير ،يامان دئييم ...    ملت آجيخلي دي اوجـــاليبدي يامـان سسي !!!

دولدور نواره قوي قالا ، بيــر گون ، بـو کؤرپه لر آلقيشلاسينلا ذوق ايله بيزده ن قالان سسي !

مقناطيس اولسـا سسده چکر ، انقلابــــدا باخ ! آزادليـق آلــدي سرداريميــن قهرمــان سسي !

انسان قوجالميش اولسا ،قولاخلار آغيرلاشار سانکي يازيق قولاخدا ،گورولدور زمان سسي !

با خ بير درين سکوته سحر ، هانسي بير نــوار ضبــط ايليـه بيلـــر بئله بيــر جــــاودان سسي ؟

سانجيــر مني بو فيشقا چالانلاردا " شهريـــار " !!!    من نيله ييم کي فيشقـايا بنزه ر ايلان سسي ؟!!!

آغلاتدی منی - شعر از عاصم اردبیلی

آغلامازدیم زامان آغلاتدی منی
دوز یولوندان آزان آغلاتدی منی

گؤردوم حسرتدی همالر سوموگه
ایشله ییر شاختا سوموکدن ایلیگه
دوزوموزده اه ییلیر ایری لیگه
قالدی قانماز ، قانان آغلاتدی منی
آغلامازدیم زامان آغلاتدی منی

تک صبیر گلدی دئدیم ایش دوزه له ر
قار گئده ر ، زور ارییه ر ، یاز دا گله ر
نه بیلیم یازدا بوران باغری ده له ر
یوخا چیخمیش گومان آغلاتدی منی
آغلامازدیم زامان آغلاتدی منی

دئدیله ر بیر گون اولار ساز حالیمیز
قیتدیق اولسا واریمیز یاغ بالیمیز
ایندی کی اون تک اولوب ساققالیمیز
بو یالان سؤز یامان آغلاتدی منی
آغلامازدیم زامان آغلاتدی منی

ظن ائدیردیم آغیر اولسا یارالار
یارالار آغریسین آنجاق یار آلار
نه بیلئیدیم اوره یی یار یارالار
بیلمه مه زلیکدی قان آغلاتدی منی
آغلامازدیم زامان آغلاتدی منی

اره لر توشدو کو جنگل جانینا
تولکولر تور توخودو اصلانینا
طرلانین اووچو باتیرجاق قانینا
اوخدان آرتیق کمان آغلاتدی منی
آغلامازدیم زامان آغلاتدی منی

اریمه ز قالدی بئیین ده بوزوموز
گؤیده سایریشمادی بخت اولدوزوموز
نه قویون قالدی نه املیک قوزوموز
قوردا به نزه ر چوبان آغلاتدی منی
آغلامازدیم زامان آغلاتدی منی

من دئدیم باغلاسا یادلار قولومو
دایاغیم وار قورویا ساغ سولومو
قوپدو بیر کن کی ایتیردیم یولومو
داغا باخدیم دومان آغلاتدی منی
آغلامازدیم زامان آغلاتدی منی

وای بیزه اولدی پوزولماز یازیمیز
مضراب اود توتدی قیریلدی سازیمیز
قالدی قیشلانمادا عاصم یازیمیز
یازی گول سوز یازان آغلاتدی منی
آغلامازدیم زامان آغلاتدی منی

دییشیلمز صفت

بیر کیمسه یا بیر زادین دئیشیلمز حابئله بیر یوللوق چئشیتده یییه اولدوغو صفته دییشیلمز صفت دئییلیر.

دئییشیلمز صفتی گوسترن بونلاردیر:

(چی) آددان سونرا گلیر: داشچی، اؤدچو، سوچو.

(ایجی) دؤرد چئشیتده ائتگی نین کؤکوندن سونرا گلیر: اوخوجو، سؤروجو، یازیجی، دئییجی.

(ماز، مز) ائتگی نین کؤکوندن سونرا گلیر: سولماز، بیلینمز، قانماز، دؤنمز.

( آر، ار) ائتگی نین کؤکوندن سونرا گلیر: باخار، یاشار، گولر، بیرلر.

(آق، اک) ائتگی نین کؤکوندن سونرا گلیر: قورخاق، آخساق، حورکک، سوله ک.

قایناق: سؤزلوک، داشقین، تبریز، یاران یائیملاماسی، 1374

شعر و اندیشه استاد شهریار ذخیره گرانبهای فرهنگ و ادب است

استادشهریار

استاندار آذربایجان شرقی گفت: شعر و اندیشه استاد شهریار ذخیره گرانبهای فرهنگ و ادب این سرزمین است.

به گزارش روابط عمومی استانداری، اسماعیل جبارزاده درپیامی به جشنواره فرهنگی و هنری حیدربابا، خاطرنشان کرد: استاد شهریار از نوابغ ادبی معاصر و از فاتحان قله ها ی رفیع شعر و ادب فارسی و ترکی است و امیدواریم این جشنواره محملی برای تبیین زوایای مختلف اندیشه ها ی این استاد باشد.

وی با بیان این که استاد شهریار نقطه عطف شعرای معاصر است، افزود: اشعار این شاعر شهیر چه در عرصه شعر فارسی و آفرینش غزل های شورانگیز، عاطفی و لطیف و چه در عرصه شعرترکی و خلق آثاری برجسته و برخاسته از فرهنگ این مرز و بوم و چه در زمینه سرایش اشعار آیینی و مدح و ثنای اهل بیت(ع)، کم نظیر و حتی بی نظیر است.

جبارزاده در پیام خود با اشاره به ابعاد شخصیتی و ادبی استاد شهریار، اظهار کرد: قریحه و ذوق سرشار این شاعر نامی، زمانی که با نازک خیالی های شاعرانه اش درهم می آمیزد سرانجام به خلق اشعاری مملو از تصاویر دل انگیز ختم می شود و منظومه حیدربابا نمود بارز جوشش عاطفه است.

وی منظومه ماندگار حیدربابا را از لحاظ تاثیرگذاری بر ذهن و جان مخاطبان عام و خاص و سادگی زبان و روانی بیان، کم نظیر توصیف کرد و افزود: اگر بخواهیم در حوزه شعر و ادب، عنوانی بامسما برای استاد شهریار در نظر بگیریم، بدون شک باید او را مردمی ترین شاعر معاصر بنامیم، چرا که او با شمشیر قلم، دل ها را به تسخیر درآورده و قرائت منظومه حیدربابای او، هم حکمت و معرفت را بر صحیفه ذهن نقش می زند و هم شور و شعفی کودکانه در خاطر پیران می آفریند.

جشنواره فرهنگی هنری حیدربابا نهم خرداد ماه جاری در روستای خشکناب از توابع بخش تیکمه داش در شهرستان بستان آباد و در پای کوه حیدربابا برگزار و هنرمندان شرکت کننده به خلق اثر در محیط خواهند پرداخت.

تورکون دیلی - شاعر استاد شهریار

تورکون دیلی تک سئوگیلی ایسته کلی دیل اولماز اؤزگه دیله قاتسان بو اصیل دیل اصیل اولماز

اؤز شعرینی فارسا – عربه قاتماسا شاعیر شعری اوخویانلار ، ائشیدنلر کسیل اولماز

فارس شاعری چوخ سؤزلرینی بیزدن آپارمیش « صابیر » کیمی بیر سفره لی شاعیر پخیل اولماز

تورکون مثلی ، فولکلوری دونیادا تک دیر خان یورقانی ، کند ایچره مثل دیر ، میتیل اولماز

آذر قوشونو ، قیصر رومی اسیر ائتمیش کسری سؤزودور بیر بئله تاریخ ناغیل اولماز

پیشمیش کیمی شعرین ده گرک داد دوزو اولسون کند اهلی بیلرلر کی دوشابسیز خشیل اولماز

سؤزلرده جواهیر کیمی دیر ، اصلی بدلدن تشخیص وئره ن اولسا بو قدیر زیر – زیبیل اولماز

شاعیر اولابیلمزسن ، آنان دوغماسا شاعیر مس سن ، آبالام ، هر ساری کؤینک قیزیل اولماز

چوخ قیسسا بوی اولسان اولیسان جن کیمی شئیطان چوق دا اوزون اولما ، کی اوزوندا عاغیل اولماز

مندن ده نه ظالیم چیخار ، اوغلوم ، نه قیصاص چی بیر دفعه بونی قان کی ایپکدن قزیل اولماز

آزاد قوی اوغول عشقی طبیعتده بولونسون داغ – داشدا دوغولموش ده لی جیران حمیل اولماز

انسان اودی دوتسون بو ذلیل خلقین الیندن الله هی سئوه رسن ، بئله انسان ذلیل اولماز

چوق دا کی سرابین سویی وار یاغ – بالی واردیر باش عرشه ده چاتدیرسا ، سراب اردبیل اولماز

ملت غمی اولسا ، بو جوجوقلار چؤپه دؤنمه ز اربابلاریمیزدان دا قارینلار طبیل اولماز

دوز واختا دولار تاختا – طاباق ادویه ایله اونداکی ننه م سانجیلانار زنجفیل اولماز

بو « شهریار » ین طبعی کیمی چیممه لی چشمه کوثر اولا بیلسه دئمیرم ، سلسبیل اولماز

شاعران آذربایجانی- میرزا شفیع واضح گنجوی

میرزا شفیع واضح گنجوی روشنفکر، شاعر، ادیب، و نسخه‌نویس بزرگ آذربایجانی و نامدارترین سراینده‌ی آذربایجانی زبان در اروپا می‌باشد.

میرزا شفیع.انسانی آزاده، ترقی‌خواه، و ستیزنده با تحجر و رسواکننده‌ی زاهدانِ ریایی و مفتیانِ پوچ‌پندار و منتقد عالمان بی عمل و از پیشگامان روشنفکری درکشور است و از شاعران دو زبانه است که هم به فارسی و هم به ترکی آذربایجانی می‌سرود.

از شاگردان نامدار واضح می‌توان میرزا فتحعلی آخوندزاده و بودنشتدت را نام‌برد. او را دانای گنجه نامیده‌اند.

شعر می‌سرود و واضح تخلص می‌کرد. با ترجمه‌ی سروده‌هایش توسط بودنشتدت به اروپا و جهان معرفی شد و نامدار گشت.

هاینریش بروگشن می‌نویسد: "اشعار او به ترجمه‌ی بودنشتدت ولوله‌ای در غرب به پا کرده و سبک تازه‌ای از هنر شعر به وجود آورده "

واضح به سال ۱۷۹۴ م/۱۱۷۲ ش در گنجه به دنیا آمد. پدرش کربلایی صادق معمار دربار جوادخان یا جواد قاجار - آخرین فرمانروای گنجه- و پدربزرگش محمد شفیع از سرشناسان گنجه بود.

حاجی عبدالله آموزگار او بود و انگیزه‌ی آموختن را در او پروراند. در دوران مدرسه پدرش را از دست داد و حاجی‌عبدالله سرپرستی‌اش را پذیرفت.

ملا عبدالله میرزایی آزاداندیش بود که آدولف برژه خاورشناس هم‌روزگارش می‌نویسد:"از لحاظ هوش و فکر مرد برگزیده‌ای بود و خوی و منش عالی داشت."

او در مدرسه‌ی متوسطه‌ی گنجه زبان عربی، و علوم شرعی را آموزش می‌داد و میرزا نیز به نیکی می‌آموخت. آدولف برژه می‌نویسد: "طلبه‌های گنجه وقتی به انقلاب فکر میرزاشفیع پی‌می‌برند، از تدریس و تعلیم او امتناع می‌ورزند"

زیرا ملایان او را ملحد و کفرگو و سست‌دین دانسته و آزارش می‌دادند و او نیز علیه آنان چکامه‌های طنز می‌سرود.

یکی از این بدگویان ملایی است از بغداد که خود را دانای بغداد می‌نامیده است و همیشه به‌دنبال سرزنش و نکوهش دانای گنجه بوده است.

از این رو میرزا نتوانست آموزش خور را به پایان برساند و زبان عربی را نیز بایسته نیاموخت. پس از این خود به خواندن و یادگیری پرداخت و خواندن آثار سرایندگان و اندیشمندان شرقی را آغاز نمود.

بوندشتدت بخش چهارم کتاب خویش را به دلداگی میرزا از زبان خودش می‌پردازد.

او دلباخته‌ی زلیخا دختر ابراهیم خان، خان گنجه می‌شود و شش ماه روز و شب بدون آنکه بداند به دیدارش از دور می‌رفته و آوازهایی در وصف عشق او می‌خوانده است. اما از اینکه دارا نبوده و خان او را نمی‌پذیرفته، ترس داشته است. همچنین بنا بر این بوده که او را به احمد خان، خانِ آواریا بدهند.

نه مقدورم که رویش را ببینم * نه از باغ وصالش گل بچینم

نه کس محرم درین اسرار بوده‌است * نه کس در غمخوری غمخوار بوده‌است

روزی فاطمه ،ندیمه‌ی زلیخا، به پیش میرزا می‌رود و از دلباختگی بانویش به میرزا می‌گوید و قراری می‌گذارند که میرزا فردای آن روز از راه دور آوازی بخواند و اگر بانو زلیخا او را پذیرفت، برایش گل بیندازد و اگر نه، خار به پایش افکند.

چنین می‌شود و میرزا عاشقانه‌ترین سروده‌ی خود را می‌خواند و غنچه‌ای از گل رز پاداش می‌گیرد.خان گنجه از نبرد با روس‌ها باز می‌گردد، پس به پاس پیروزی جشن می‌گیرند و به پیشنهاد زلیخا مسابقه آوازخوانی راه می‌اندازند.

میرزا آن مبارزه را می‌برد و نه از خوشی جایزه‌ی سیمین برنده را می‌گیرد و نه از سرمستی بادافره بازندگان می‌دهد: برنده می‌توانسته سازهای بازندگان را بشکند و خُرد نماید.

شبانه به همدستی فاطمه و دوست ارمنی خود –آکیم- آماده شده و میرزا، زلیخا، فاطمه ی عاشقِ آکیم، و خودِ آکیم از گنجه می‌گریزند و تا به شروان بروند و سرانجام پس از سه روز سربازان خان دختران را پیدا کرده و به کاخ بازمی‌گردانند و تنها دلشکستگی برای میرزا می‌ماند و سروده‌های سوزناک و شورانگیز، به‌گونه‌ای که بیشتر سروده‌های او یا برای زلیخا بوده و نام او را پیاپی می‌آورد.

کم کممیرزا بیکار و تنگدست می‌شود و برای گریز از فشارهای مالی به آموزش خطاطی و نسخه‌برداری کتاب‌ها و آموزگاری می‌پردازد و موفقیت‌هایی به‌دست می‌آورد، تا جایی‌که اجازه می‌یابد در یکی از حجره‌های مسجد/مدرسه شاه عباس گنجه بنشیند و به کودکان نگارش نستعلیق بیاموزد که در این زمان آخوندزاده نیز شاگرد او شده و افزون بر خط حکمت و عرفان نیز آموخت.

سرانجام میرزا شاعر و خطاط و آموزگاری توانا و نام‌ور شد. در ۱۸۴۰ م / ۱۲۵۵ ش به تفلیس می‌کوچد که آن روزها کانون اندیشه و ادب مترقی بود و جانشین آخوندزاده در مدرسه‌ی روسی تفلیس می شود و با پشتیبانی او آموزگار زبان و ادبیات آذربایجانی در مدرسه‌ی قضامی‌شود و دوران شکوفایی میرزا فرارسیده، روزگارش نیک و خوش و سرگرم آموزش و آموختن، چنانکه به هنگام رفتن سروده‌ی "وداع با تفلیس" را در شکایت از روزگار می‌سراید.

او شش سال آنجا می‌ماند و با سرایندگان و دانش‌وران آذربایجانی و روس و گرجی و ارمنی و اروپای غربی آشنا و گاه همنشین می‌شود، کسانی چون عباسقلی باکیخانوف، آخوندزاده، خاچاطور آبوویان –بنیان‌گذار رئالیسم نوین ارمنستان.

در ۱۸۴۶ به گنجه باز می‌گردد و آموزگاری و شاعری می‌کند که از دوستانش در این دوران می‌توان شیخ ابراهیم ناصح و میرزا مهدی ناجی را نام برد.

در سال ۱۸۵۰ به تفلیس بازگشته و در مدرسه‌ی عالی نجبا به آموزش زبان آذربایجانی می‌پردازد و سرانجام در شانزدهم نوامبر ۱۸۵۲ م/ بیست و ششم آبان ماه ۱۲۳۰ش در تفلیس درگذشته و به خاک سپرده می‌شود.

در میان شخصیتهای این دوره میرزا محمد علی کاظم‌بیک، عباسقلی آقاقدسی معروف به باکیخانوف، آخوندزاده، میرزا جعفر توپچی باشی، اسماعیل کوتکاشینلی، قاسم ذاکر، حاج زین‌العابدین شیروانی، میرزا آدگوزل‌بیک، میرزا جمال و کریم آقا فاتح از شمار افراد برجسته‌ای بودند که با نگارش کتاب‌ها، ترجمه و آموزش در مرکزهای علمی آن زمان ،از جمله در تفلیس، در توسعه شرقشناسی تاثیرگذار بوده‌اند.

فریدریش مارتین فون بودنشدت در ۱۸۴۱ م برای آموزش زبان‌های بیگانه به فرزندان شاهزاده گالیتزین به روسیه رفته و پس از سه سال به دعوت ژنرال نیدتگرات -فرماندار قفقاز- برای فراگیری زبان‌های شرقی به تفلیس می‌رود.

او با میرزا شفیع آشنا شده و از او زبان ترکی می‌آموزد و میرزا را با آثار کلاسیک غرب آشنا می‌سازد. او می‌نویسد: "هر بار پس از پایان درس او را با آثار گوته، هاینه، شیلر، تامس مور، و بایرون آشنا می‌کردم.

از بایرون بیشتر خوشش می‌آمد. هر مطلبی می‌خواندم احتیاج به تفسیر نداشت، میرزا همه را بدون شرح می‌فهمید."در سال ۱۸۴۴ میرزاشفیع دست‌نوشته‌های خویش را به بودنشتدت می‌دهد که بودنشتدت آن را هدیه‌ی دوستیِ میرزا در برابر سوغاتی‌ای می‌داند که برایش از ایروان برده بود. او می‌افزاید که میرزا با خط خودش و برای او در آغازِ دست‌نویس‌ها نگاشته و آن نوشته‌ها را "مفتاح العقول" نام نهاده بود که دربرگیرنده‌ی سخنان حکیمانه و فیلسوفانه‌ی آموزگارش بود: "به سبب رجا و التماس مکرر شاگرد و دوستم نشتدت افندی، من میرزا شفیع این مجموعه را که عبارت از قصاید، غزلیات، مربع، مقطعات و مثنویات خودم است، به او هدیه می‌کنم."

او آثار میرزا شفیع را در سال ۱۸۴۶ با خود به آلمان برده و گزیده‌ای از آنها را به آلمانی برگردانده و در برلن چاپ می‌کند و در باره‌ی این ترجمه می‌نویسد: "... آنجا که می‌توان اندیشه‌ی شاعر را عینن ترجمه کرد، من گفته‌های او را به زیور زبان آلمانی آراستم. بیشتر این ترانه‌ها در حضور من و جلوی چشم من آفریده شده‌اند. از این رو، شان نزول آنهایی را که در خاطرم مانده را آوردم."او سال‌ها بعد کتاب "هزار و یک روز در مشرق زمین" را چاپ می‌کند و بخشی از این ترجمه‌ها را در آن آورده و از چگونگی زندگی و نوآوری‌های میرزا سخن می‌راند و او را بعنوان سراینده چنین چکامه‌هایی می‌ستاید و می‌نویسد: "... وعده‌های تو به ثمر رسید، سرودهای تو در قلب زنان و دختران ما بهترین ماوا را پیداکرد، اکنون نام تو در باختر با احترام و افتخار یاد می‌شود."

سپس او کتاب کم‌حجم و پرآوازه‌ی "ترانه‌های میرزا شفیع" را به زبان آلمانی چاپ می‌کند وبه علت اشتیاق اروپاییان به فرهنگ مشرق‌زمین در آن روزگار به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، ایتالیایی، روسی، نروژی، هلندی، دانمارکی، لهستانی، چک، و حتی به زبان یهودی باستان ترجمه شده و فراگیر می‌شود.

از جمله میخاییل لاریبونوویچ میخاییلف نیز در مجموعه شعری که در سال ۱۸۶۲ به زبان روسی در برلن چاپ می‌کند سروده‌ای از میرزاشفیع رو می‌آورد. سروده‌ای نیز در مجموعه‌ی "روسکایا استارینا" به سال ۱۸۸۷ در سن‌پترزبورگ چاپ می‌کند و سروده‌ی دیگری از میرزا شفیع را در خود می‌گنجاند.

پس از میخاییلوف دیگران شاعران روس مانند و. مارکف، ر. رامشف، ن. ایفرت و دیگران نیز سروده‌های میرزا شفیع را در مجموعه‌های گوناگون ترجمه و چاپ کردند تا سرانجام ایفرت در سال ۱۸۸۰ ترجمه‌ی دیوان میرزا شفیع را به روسی در مسکو چاپ کرد.

بودنشتدت پس از فراگیری و نام‌آوری سروده‌های میرزا شفیع در سال ۱۸۷۳ ادعا نمود سراینده‌ی شعرها خود اوست و کسی به نام میرزا شفیع وجود خارجی ندارد! این ادعا با تایید برژه همراه می‌شود که به گفته‌های ملا احمد سلیانی –شیخ‌الاسلام قفقاز- استناد کرده و میرزا شفیع را شاعر ندانسته بود!

این ادعای سلیانی ادامه‌ی درگیری‌های شیخ‌ها و روحانیون با میرزا شفیع بود و اگر می‌توانستند وجود او را نیز نفی می‌کردند.ادعاهای بودنشتدت باعث شد تا سال‌ها "ترانه‌های میرزا شفیع فراموش شود و ترانه‌ها را "ترانه‌های بودنشتدت" بنامند.بودنشتدت در ترجمه‌ی شعرها امین نبوده و به سلیقه‌ی خود افزون و کاستی‌هایی داشته است و بنابراین همه‌ی سروده‌های "ترانه‌های میرزا شفیع" از آن میرزا شفیع واضح نمی‌باشد.

سروده‌هایی که به گفته حسین محمدزاده صدیق با رنگ و بوی آذربایجانی بیگانه است و حال و هوای آلمانی و اندیشه‌های کانت و کانت‌گرایان را به یاد می‌آورد.

اگر سلمان ممتاز در ۱۹۲۶ م سروده‌های میرزا شفیع را گردآوری و چاپ نکرده بود، چه بسا نام میرزا به فراموشی می‌گرایید و دست‌کم دیگر او را سراینده و شاعر نمی‌دانستند.

میرزاشفیع گنجوی به سال ۱۸۴۴ در تفلیس دیوان عقل یا دیوان حکمت را با گرایش و شعار عقل بنیان نهاد که دوستان و شاگردانش شرکت‌کنندگان آن بودند.

در این نشست‌ها آخوندزاده، بودنشتدت و چند شاعر و متفکر مسلمان و ارمنی و روس و گرجی آشنا به زبان و ادبیات ترک، زبان‌شناس و باستانشناسی آلمانی که بوندشتدت او را "ر" می‌نامد، حتا توریست‌ها نیز شرکت می‌کرده‌اند و درباره شاعران بزرگ آذربایجان گفتگو می‌کردند . و میرزا شفیع هم سروده‌هایش در انتقاد و طعنه‌زدن به اهل دین و دولت را آنجا می‌خواند.

از آنجا که آموزگار میرزا فتحعلی آخوندزاده بوده می‌توان او را از بنیانگذاران و پیشگامان جنبش ترقی‌خواهی در آذربایجان نامید. گاهی نیز او را روحانی ستیز و رییس انجمن فراماسونری نامیده‌اند. اما فریدون آدمیت به بررسی این ادعا پرداخته و منبع معتبری بر این ادعا نیافته و کار او را بیشتر آگاه کردن و باسواد نمودن مردم دانسته است.

تولستوی میرزا شفیع را ستوده و در نامه‌ای به آ. فت –شاعر هم‌روزگار خویش- گفته که "این شعرها سرشار از زیبایی است."

او به سال ۱۸۴۰ در مدرسه روسی تفلیس آموزگار بود و نخستین کتاب درسی به زبان مادری منطقه‌ی ترک زبان قفقاز و قره‌باغ را تهیه نمود.

از آنجا که آموزش زبان ترکی آزاد بود و کتابی هم برای آموزش در دسترس نبود، همراه با ای. گریگوریف –آموزگار زبان‌های شرقی آن مدرسه- به نگارش "منتخبات درسی" به زبان ترکی آذربایجانی همت نمود، که نخستینِ آن "فرهنگ ترکی آذربایجانی به روسی" در ۱۸۵۱ چاپ شد و به سبب دشواری‌هایی پخش نشد و دومین بخش کتاب که خود شامل دو بخش برای دبستان و دبیرستان بود پس از مرگش در ۱۸۵۵ در تبریز چاپ شد.

منتخبات به جز واژه‌نامه سه بخش اصلی داشت که متن‌ها و منظومه‌ها و سروده‌هایی از زبان عربی ترجمه شده و عبارت بودند از:- اندرزنامه‌های اخلاقی و گزیده‌ی مفصلی از روضةالصفا نوشته‌ی میرخواند- نمونه‌هایی از کتاب‌هایی مانند "قراباغ‌نامه" و "دربندنامه"- نمونه‌هایی از قصیده‌های محمد فضولی و مثنوی "لیلی و مجنون"بودنشتدت پس از "هزار و یک روز در مشرق زمین" دو کتاب به نام او چاپ کرد.

نخستین به نام "ترانه‌های میرزا شفیع" در سال ۱۸۵۱ و دیگری به‌نام "باقی میراث میرزا شفیع" در سال ۱۸۷۳.در "ترانه‌های میرزا شفیع" زندگی ارزشمند است و چکیده‌ی آن سه چیز است: ۱. آزادی ۲.بهره‌وری از خوشی‌ها و لذت‌های این جهانی ۳. طنز و انتقاد از زهد و ریا.

نوشته‌های میرزا را شاعری بنام سلمان ممتاز به سال ۱۹۲۶ م و در ۸۱ مصراع گردآوری نمود و از نابودی آنها جلوگیری نمود.اکنون از آن همه سروده تنها سه غزل و یک نوشته به زبان فارسی و یک غزل، یک مخمس، یک قطعه، سه تک‌بیت به زبان ترکی آذربایجانی و نیز چند رباعی برجای مانده است.

درون‌مایه سروده‌ها دوستیِ پاک و بی‌آلایش عاشق نسبت به معشوق است و برتری عشق: "تنها مرهم و راز دل من اوست". او از حسن مطلق دم می‌زند، گونه‌ای از باورهای "وحدت وجود"ی، نیز از خرافات بیزار است.

غزل ترکی آذربایجانی زبان آن که سلمان ممتازِ شاعر آن را نخستین بار منتشر کرد اینگونه آغاز می‌گردد:

نه قدر کیم فلکین ثابت و سیاره‌سی‌وار،اول قدر سینه‌ده غمزه‌ن اوخونون یاره‌سی‌وار

ترجمه:زخم تیرِ غمزه‌ی تو بر سینه‌ی من گویا به شماره‌ی ثابت‌ها سیاره‌های فلک است

او در یک رباعی می‌سراید:جان و تن من فدای یک بوسه‌ی یار آمال و خیال من بر او باد نثار

عاشق منم و به عشق او در غم و درد شیدا منم و به هجر او زار و نزار

نثرمیرزا شفیع:

مه نو سفرم!

رفتی ز نظر،دیده ز دل اشک روان کرد

رسمی است پی نوسفران آب فشان کرد

و اللّیل اذا یغشی! هلاک عاشق شب فراق است. و النّهار اذا تجلّی! سرمایه‌ی عمر روز وصال... وداع دوستان رسمی است قدیم، و اطوار یاران خلقی است کریم. پس از چه جهت آن مبدل به لاف شد و این متغیر به خلاف؟

ای شهره‌ی شهر، از چه شدی شهربه‌شهری؟

کلّ بدری اذا سیرته فسیرته که هلالی

دور از تو اگر دیــــــــــــــده چنین خون جگر ریخت

ما تنـــــــــــــــظر قد وجهک الاّ بخیالی

کدام خاک راه به تقبیل گَرد لعل سمندت سر به چرخ برین است. و کدامین سرمنزل ز نسیم طره‌ی مشکینت رشک صحرای چین؟

در خانه‌ی زین جلوه‌کنان،عربده‌جــویان

هرجا که،بدین شکل و شمایل بخرامی

از رشک شود چرخ برین حلقه بگوشت

وز عجز نهد ره به جبــین داغ غلامی...

هرجا که اشراقات قلبی است، چه دعا،چه سلام؟ و آنجا که برید محبت است چه قاصد، چه پیام؟

صدر حرم وصل تو را راه صبا کو؟

یارای گذشتن نکند پیک خیالم

بازآی، بازآی که، بی‌تو دیده را نور نیست و دل را سرور نی.

نه چاره‌ی خنده،نه مجال گفتار

نه زهرهء نشست، نه یارای رفتار

نه قدرت صبر، نه قوّت آه

جان در کف و چشم بر راه

بازآی، بازآی، خورشید طلعت بنما. پرده از جمال بگشا.مجلس حریفان بیارا. چه جای قطعاً ایدیهین؟

دست از ترنج عجب نیست نشناختن، بریدن

در تار هر کمندت صد سر بریده داری

او در بسیار از سروده‌ها زهد و شبخ‌الاسلام‌ها و زاهدان و مفتی‌ها را به چالش کشیده و با چاشنی طنز و کنایه آنان را به سخره می‌گیرد و کاستی‌های زندگی را برمی‌شمارد، بویژه در منظومه‌های "تیمور"، "درویش"، "سعدی و شاه"، "پرسش و پاسخ".

در یکی از آنها می‌گوید:نادان را باش که دنیا را به خود تنگ می‌گیردو به امید حوری‌ها و قصرها می‌نشیندما را از آتش دوزخ مترسانخردمند را از سخن پوچ باکی نیست مفتی را بگویید هرچه خواهد افسون کند.

بودنشتدت در کتاب "هزار و یک روز در مشرق زمین" می‌گوید: "روزی میرزا شفیع را خشمگین دیدم که می‌گفت از من بازی خرس می‌خواهند و در توضیح آن گفت چنان که دندان‌های خرس را در می‌آورند و خودش را نیز به زنجیر می‌کشند و می‌گردانند. مرا نیز خواهند که دهان بربندم و به ساز آنان برقصم. به من می‌گویند که با شعرهای لامذهب خود جوانان را ازراه به‌در می‌کنی."

تورکجه بایاتیلار ـ دوبیتی های ترکی ( بخش پنجم )

منيم بالام، آز آغلا پاييز آغلا، ياز آغلا آل قلمي الينه درديم دئييم ياز،آغلا

اوخ ديدي يارالانديم اورك دن پارالانديم وطندن آيريلمازديم زور ايلن آرالانديم

گلين گلير خان گلير ،ائولري ييخان گلير الينده اولگوج-تييه ،باشلاري قيرخان گلير

الين حنا توتماسين ، باتسين قانا توتماسين منسيز ائو تيكن يئرده ، ائوين بينا توتماسين

من عاشيق ، قازان آغلار اود يانار،قازان آغلار غربت يئرده ئوله نين قبريني قازان آغلار

قامتين شوخدو سنين ، الينده اوخدو سنين من سني چوخ سئويرم ، خبرين يوخدو سنين

باخيرسان هارا قاندي ، اوخ دييب يارا قاندي ياردان آيري دوشموشم ، اورگيم قارا قاندي

مله جيرانيم مله ، بالاني وئرمه اله من مله ديم گلمه دي ، سن مله بلكه گله

بوينومدا وار ميرواري ، گؤز ياشيني سيل باري گل اوتوراق ديز ديزه ، بيرآز دانيش گول باري

عزيزيم سؤز دئمكدن ، يورولدوم سؤز دئمكدن نه سن يولدان يورولدون ، نه من يول گؤزله مكدن

چيخارام اوزوم اوسته ، اوينارام ديزيم اوسته سن منه قوناق گلسن ،ساخلارام گوزوم اوسته

گون گئتدي يانان يئره ، آي گئتدي باتان يئره سينه مي نشان قويدوم ،ياراوخون آتان يئره

اورك شانا - شان يارا ، بيزدن سووشان يارا بيرآيريليق بير اؤلوم ، قويماز قوووشام يارا

آمان آمان آيريليق ، اولور يامان آيريليق ائشيدنده باشيمدان ، قالخير دومان آيريليق

تورکجه بایاتی توپلومو(دوبیتی های ترکی)بخش چهارم

گئجه نين آيينا باخ ، اولدوزون سايينا باخ يار يولوندا جان اودوزدوم ، وئرديگي پايينا باخ

آچيلميشام گول كيمي ، اوخورام بولبول كيمي ديمه منيم كؤنلومه ، ساراللام سونبول كيمي...

تورکجه بایاتی(دوبیتی های ترکی)بخش سوم

ساري گولوم ساماندير ، گونوم گوندن ياماندير ، سندن منه بير خبر ، باغروم چاتلار آماندير

اوخ ده ي دي يارالانديم ، اوركدن پارالانديم ، يوردومنان آيريلمازديم ، گؤج ايلن آرالانديم

داغدا دومان يئري وار ، قاشدا كامان يئري وار ، بير جوت نار ايتيرميشم ، سنده گومان يئري وار

يار ديلي يئميش اولسون ، دئديگين دئميش اولسون ، اينينده كي كؤينگين ، ياخاسي گوموش اولسون

قالميشام ائشيكده من ، بير قيزيل بئشيكده من ، يار باغچايا گلنده ، دورارام كئشيكده من

گون چكيليب باتاندا ، گوندوزه شر قاتاندا اووچو الين قوروسون ، مارالا اوخ آتاندا

عزيزيم مني ديندير ، خوش خبردي ء سئويندير من كي سني سئويرم ، واريم-يوخوم سنيندير

ياشيل گئييب ائنيشلر ، ساراليب آغ يئميشلر سي رم سي رم دوزولوب ، دوروب ميرواري ديشلر

من عاشيقم گون گلير ، آي دولانير گون گلير گؤزلرين آيدين اولسون ، نيشانلين بوگون گلير

مارالدانام مارالدان ، دوشموشم من قارالدان نه درديم وار نه غميم ، سنسن مني سارالدان

قارا آتين نالييام ، قارا قاشين خالييام چكمه جفامي اوغلان ، من اؤزگه نين مالييام

ياريم ياد اولدو منيم ، عؤمروم باد اولدو منيم ياريم اؤزگه نين اولدو ، بدنام آد اولدو منيم

داغدان گلديك ايكيميز ، زرلي يورغان يوكوموز تانري مطلبين وئرسين ، بيرگوروشك ايكيميز

تاپماجالار(چیستان ومعماهای ترکی)

معماهای ترکی-تاپماجالار

1-ساپساری جایئمیشم،من عربدن گلمیشم ،بالدان شیرین دادیم وار،آددا-ساندا آدیم وار...

تورکجه بایاتیلار (دوبیتی های ترکی)

تيفليسين اوستو بوستان " گؤزل يئردير گورجوستان " نامردين قايداسيدي " آييرار دوستو دوستدان

گزديم داغي، آراني " سئچديم آغدان قاراني " وطن ويران اولسادا " جنت گوردوم اوراني

نه ياتميسان ، اويان گول " بويان باغچا،اويان گول " من غريبه رحم ائله " بولبولوندن دويان گول

جئيرانيم داغدان آشدي ، گؤردوم گؤزوم قاماشدي ، يارلا اوز-اوزه گلديم ، بيردن ديليم دولاشدي

عزيزييم يارامي ، سيزيلداتما يارامي ، قوي جراح الين چكسين ، يار باغلاسين يارامي

قالا بيزيم اولايدي " داشي قيزيل اولايدي " يارا قوناق گئدنده " گئجه اوزون اولايدي

عزيزيم قالا يئري " دام يئري قالا يئري " اوزامان قيامت گوپار " ائل گئده قالا يئري

ائليم گونوم تالاندي " اوستوندن اود قالاندي " ياد اليندن ائل كؤچدو " بير داغا دالدالاندي

كاباب يانار ، كؤز آغلار " ديل آليشار ،سؤز آغلار " يار ياردان آيري دوشسه " اورك يانار ، گؤز آغلار

من عاشيق قوشا داغلار " وئريب باش - باشا داغلار " يول وئرين ، آنام گلسين " دؤنمه يين داشا ، داغلار

دريادا وار باليقلار " باغدادا خورماليقلار " نه بو وصال اولايدي " نه ده بو آيريليقلار

داغدا ندي ، توستو يار " آلدي دومان اوستو يار " آيريلدين ، بيردن گئتدين " گؤرن دئدي ، كوسدو يار

چايلارين بول داشي وار " بول سويو ، بول داشي وار " يار غربتده داريخمير " يانيندا يولداشي وار

یولون بوزو ، آغي وار " چيخما يولا ، ياغي وار " دينديرمه ، قان آغلارام " سينه مده يار داغي وار

كاغيذين آغا دؤنسون " بولبولون باغا دؤنسون " قاپيمدان گير ايچري " اورگيم داغا دؤنسون

تازمین

ادبیات

تازمین (تضمین، کومپئنساسييا): بير شاعيرين، بير ميصراع و يا بير بئيتين بير باشقا شاعير طرفيندن ايستيفاده ائديلمه سي. ديوان ادبياتي نظم نؤوعودور. تازمین ائديلن ميصراع و يا بئيتين صاحيبي نين ذيکري شرطدير.

تظمین ائدن شاعير، شعري هر هانسي بير نظم شکلينه تاماملايار و آلدیغی صاحيبيني ايفاده ائدر.

نومونه: رئجاي زاده اکرمين شعريني تنزيم:

سانارام آديني قوشلار هئجالار

سني سؤيله ير منه داغلار دره لر

سو چاغيلدار قوزولار چؤلده مله يهر

سني سؤيله ير منه داغلار دره لر

هميشه سني عشقین اسرکن سئردئ

حسن او آنين گؤرونر هر يئرده

گزديگيم دويغولو واديلرده

سني سؤيله ير منه داغلار دره لر

شبئه

شبئه - خلق تئاترینین یایغین نؤعلریندن بیریدیر . بؤیوك مئیدانلاردا ،تكیه لرده ساعاتلار دوام ائدن بو تئاتر، عاشورا واقعةسیله علاقه ده یارانمیشدیر.آشاغیدا خوراسانین درگز شهرینده ایجرا اولونان شئبه دن اؤرنك اولاراق ارائه وئریلیر:
اؤرنک

ایمام حوسئین شهادته ساری مئیدان گئدنده اونون عیالی شهربانی قاباغین آلیب آغلایاراق دئییر:

شهربانی:

قان آغلارام بو عرصه ده سولطانیم آیریلیر

بوجیسمدن توان اوزولور ،جانیم آیریلیر.

بیلقئیس-عصریدیم بو تخت-سولئیماندا

تختیم ییخیلدی ،ایندی سولئیمانیم آیریلیر.

بختیم یاتیب،ائویم ییخیلدی،سیندی شوكتیم،

گئتدی خانیملیغیم،شه- دورانیم آیریلر.

ایمام:

ای یار - مئهریبان - وفاداریم آغلاما

آرام - جان ومونیس - غمخاریم آغلاما

دَیدی نهال – عشرتیمه ظولم تیشه سی

سیندی نیظام – شوكت –بازاریم آغلاما

ائیله حلال منی ای یار سن بو گون

قالدی سن ایله محشره دیداریم آغلاما.

قایناق

تورک خلق ادبیاتی - یازان: علیرضا صرّافی

بایاتی فالی

توركلرده فالا باخماق قدیم تاریخه مالیكدیر، اونون یازییا آلینمیش ان اسگی نومونه سی ایرق بیتیكدیر. یارپاق اوسته اورخون حرفلریله یازیلمیش بواثر بو گون چینده ساخلانیلیر .شاعیرانه نثری اولان بو فاللار بلكه ده سونرالار تدریج ایله بوگونكو بایاتیلاریمیزا چئوریلمیشدیر.

اؤرنک لر

میر علی سیدنیا خوراسان توركلرینده موتداویل اولان بایاتی فالینی بئله ایضاح ائدیر :

دَرَگزده بایراما یاخین سمنی پیشیررلر .سمنی پیشیرن ائوده قیزلار ییغیلار باشی گن بیر

كوزه نی سویلا دولدورار،اونون ایچینه نیشان اولاراق ،كیمی اوزوك كیمی تئل سانجاغی

كیمی مینجیق، كیمی س ّ كه سالارلار . بیر قیز اوشاغی كوزه نین باشیندا ایلشر،دونیا گورموش قادینلاردان بیری باشلار بایاتی اوخوماغا، هر بایاتی اوخوناندا قیز نیشانلاردان بیرین چیخاردار، او نیشان كیمین اولسا بایاتی اونون وصف حالیدیر.میثال اوچون:

قرنفیل اویوم-اویوم

دریم قوینووا قویوم

یاغیش یاغار، یئر دویماز

من سندن نئجه دویوم.

معناسی بودور كی ایكی سئون عاشیق بیر-بیریندن آیریلانماز.

قیزیل گولو دررلر،

مخمل اوسته سررلر.

خوش اوقیزین حالینا،

سئودیگینه وئررلر.

معناسی بودور كی اوًز مورادینا یئته جكسن

قرنفیل قوتودادی،

خومار گوًز یوخودادی.

غم یئمه غمخار گوًیلوم،

مطلب وئرن خودادی.

معناسی بودور كی آللاهین عئینایتینه اوموت باغلامالییق.

همین بایاتی فالی آذربایجاندا دا واردیر .

اوتورموشدوم سكیده،

اورگیم سك-سكیده .

اوچ قیزیل آلما گلدی،

بیر گوموش نلبكیده.

معناسی بودور كی خوش خبر گله جك.

آناسی یانار آغلار،

حریفی قانار آغلار.

آنادئیر گوًرچین

تابوتا قونار آغلار.

معناسی بودور كی قیزین آداخلیسینا یامان حادیثه اوز وئره جك.

عزیزیم وطن یاخشی،

كوًینگی كتان یاخشی.

غوربت یئر جنت اولسا،

یئنه ده وطن یاخشی.

معناسی بودور كی سفره گئدن قاییداجاق.

جان قارداش،جانیم قارداش،

آغلادیر جانیم قارداش.

باش قویوم دیزین اوسته،

قوی چیخسین جانیم قارداش.

معناسی بودور كی اوًرگینده كی نیتی یئرینه یئتیرمك چوخ چتیندیر.

آپاردی تاتار منی،

قول ائیلر ساتار منی.

وفالی یاریم اولسا

آختاریب،تاپار منی.

معناسی بودور كی غوربته دوشه جكسن.

قایناق

تورک خلق ادبیاتی - یازان: علیرضا صرّافی

موخمّس

موخمّسین هر بندینده بئش میصراعی و هر میصراعدا ایسه اون آلتی هیجاسی وار، ایلک بندین بوتون میصراعلاری بیر- بیریله هم قافیه دیر.دئمک قافیه دوزولوشو آشاغیداکی مودلده اولور:

    a/a/a/a/a



    b/b/b/b/a



    c/c/c/c/a

عاشیقلار موخمسی اوخویاندا اونون میصراعلارینی ایکی یئره پارچالایار و هر بندی اون میصراعلی شعر کیمی اوخویارلار.

بؤلگو آشاغیداکی مودلده دیر:16=8+8

اؤرنک لر
عاشیق شمشیردن بیر موخمس :

بیرینجی اؤرنک :

عمیم قیزی

قاش قاباغین تؤکمه بئله!

آجان آلان عمیم قیزی

نه دی دردین؟ سؤیله بیلیم،

ائیله بیان عمیم قیزی

دوداقلارین یئر سوپورور،

گولر باخان عمیم قیزی

گؤزللر ریشخند ائدر

سنه اینان عمیم قیزی

آرامیزدا اولمالیدیر,

ایلقار, ایمان عمیم قیزی.

ایکینجی اؤرنک :

من سنی اوشاق ایکن

اون دؤرد یاشیندا سئومیشم.

قانلی گول یایلاسیندا ,

داغین باشیندا سئومیشم.

قارتاللار اوزاق باخان

کهلیک داشیندا سئومیشم.

آلا گؤزه عاشیق اولوب،

قلم قاشین دا سئومیشم.

شأنینه باغلادیم کیتاب ،

یازدیم داستان عمیم قیزی.

اوچونجو اؤرنک :

سنه من اووچو اولوب ,

اوولاقلاردا ایزله میشم.

پونهان اولان سیرّیمیزی

دانیشمادان گیزله میشم.

نوقصانینا دینمه میشم ,

خاطیرینی گؤزله میشم.

سنه یالان ساتمامیشام ,

نه اولوبسا دوز دئمیشم.

منده گوناه دئ وارمی گؤر ,

جانیم قوربان عمیم قیزی؟

دؤردونجو اؤرنک :

نه سنی آلان اولار ,

نه ده منه اولار گلن.

ات تؤکولوب, قان چکیلیب,

قالیب سوموک , قورو بدن.

باخما موخّنث سؤزونه

بلکه سنی وار اؤیردن

جان دئییب بیر-بیرینه

سئویشمه یک آخی ندن؟

شمشیر کیمی اولار سنه

کیم مهریبان عمیم قیزی.

موخمّسه بئشلیک ده دئیرلر. اونون جیغالی نوعو ده واردیر. آذربایجان عاشیقلاری ایچینده موللا جومه نین موخمسلری هامیدان آرتیق مشهوردور. آشاغیدا اونون جیغالی موخمسلریندن ایکی بندی اؤرنک اوچون وئریلمیشدیر.

بیرنجی بند :

ناگهان گؤردو گؤزوم

سن تکی اینسانی پری.

حوریسن, ملاکه سن

جّنتین قیلمانی پری.

یارالار ملهمیسن

دردلرین درمانی پری.

گؤزللر سرداریسان

محبوبلارین خانی پری.

شاه کیمی تاختا چیخیب

ائدرسن دیوانی پری.

ایکینجی بند :

دیوانینا گلرم

عیزتی- ایکرام قیلارام

خیدمتینده قالارام

قول قوربانین اولارام

اگر قبول ائله سن

قول بوینونا سالارام

قولوم بوینوندا

الیم قوینوندا

چیینیم چیینینده

عشقین بئینیمده

سارماشیب, کؤینک کیمی

دوروم سنین َاینینده

َاینینه آل منی گل

قات بو جانی جانا پری.

یوخاریدا گؤروندوگو کیمی میصراعلار هیجا اسگیکلیگی وار. بو نقیصه ایفاچیلیقدا بعضی هیجالارین اوزادیلماسیله دولدورور.
قایناق

تورک خلق ادبیاتی – یازان: علیرضا صرّافی*

دیوانی

دیوانی – شعر فورماسیندا هر میصراعدا اون بئش هیجا وار. قافیه گلدیکده : بیرینجی بندین بیر, ایکی, دؤردونجو میصراعلاری هم قافیه, اوچونجو میصراعین قافیه سی ایسه آزاددیر. باشقا سؤزله دیوانی ده قافیه دوزولوشو آشاغیدا گؤستریلن مودلده دیر:

    a/a/x/a



    b/b/b/a



    c/c/c/c/a



دیوانی نین بؤلگوسو ایکی نوع اولا بیلیر:

15=7+8

15=8+7

دیوانی نین دا اؤزونه مخصوص هاوالاری وار اوجومله دن: دیوانی ، شاه ختایی دیوانی و... آد آپارماق اولار. آذربایجاندا عاشیق قوربانی نین دیوانیلری داها چوخ شؤهرت قازانمیشدیر.
اؤرنک

آشاغیدا ایکی دیوانی بالوولو میسکیندن وئریلیر:

بیرینجی اؤرنک: اینجیدی

دیلیم سنی لال ائدرم , نه دئدین یار اینجیدی

زولفوندن اووسون گؤتوررم , قورخورام مار اینجیدی

نئچه ناقه گتیرین, خالوار ایله گؤتورون

بیر درده دوچار اولموشام درد منده زار اینجیدی.

مین بیر یئرده یارام واردی باخ سینه مین داغینا

پروانه تک دولانایدیم هم سولونا , ساغینا

جان چیخدی, بوش قالدی قفس, وئرین یار قوجاغینا

یارسیز مزارا قویمایین گور اولو دار, اینجیدی.

یار قاپیندا خسته دوشدوم رحم ائیله سن ساییلام

او حوسنونون زکاتیندان هر نه وئرسن قاییلام

بولبول گوله, گول بولبوله, من زولفونه ماییلام

دهانینا دوزولنلر صدفدی یار, اینجیدی.

زولفونه شانه ووراندا قالماز منده اختیار

گؤزللیگی سنه وئریب قودرتی پروردیگار

گئیینیبسن آل یاشیلا باشدا تیرمه زرنیگار

من فاغیر میسکینین یاری گئیدیگی نارینجی دی.

ایکینجی اؤرنک : گئده جک

دلی گؤنول غوره لنمه, قودرت الدن گئده جک.

جهد ائله یاخشیلیق ائیله, یاخشی یامان گئدجک.

بو دونیا کاروانسارادی, هر گلن کؤچوب گئدر

آدم ایلن حوّا کیمی یارانانلار گئده جک.

الینده کی تر شوو ایلن وورما مظلوم باشینا

جهد ائله سویوق سو قاتما خلقین ایستی آشینا

چوخون بو دونیا آلدادیب, ظولم ائدیب قارداشینا

هم ظولومکار , هم خطا کار چشمی گیریان گئد هجک.

آخیرته خئیری واردی سوروش بیمار حالینی

آجیندان ال آیاق چالسان یئمه یئتیم مالینی

سویاجاقلار پالتارینی , زیورینی , آلینی

آخیر جانسیز بدنینه بئش آرشین خام گئده جک.

نه ییغیرسان دونیا مالین تؤکوب گئدرسن هامی

اینسی – جینه حؤکم ائدردی هانی سولئیمان هانی

فاغیر میسکین غافیل اولما حلال, حرامی تانی

زحمت چکن , لذت چکر لبی خندان گئده جک
قایناق

    تورک خلق ادبیاتی – یازان: علیرضا صرّافی

دئییشمه-یاریشما

دئییشمه - ایکی عاشیغین آراسیندا شعریله یاریشما دئمکدیر. بعضا ایکی عاشیغین آراسیندا یاخود دا داستانلاردا اولان ایکی شخصیتین آراسیندا اوز وئرن عادی دیالوقا دا دئییشمه دئیرلر. تاریخ بویو عاشیق صنعتینده بئله بیر گله نک وارمیش کی مجلیسلرده عاشیقلار خلقین قاباغیندا بیر- بیریله دئییشرمیشلر. هانسی سی جوابدان قالسایدی سازی الیندن آلیناردی.
دئییشن عاشیقلارینان چوخ ان فی البیداهه شعر دئمک قابلیتی, سوًز خزینه سینین زنگینلیگی و هر طرفلی معلوماتا و بیلیگه صاحیب اولماسی لازیم گلیر.دئییشمه ده عاشیغین بیری بیر بند قوشوب, رقیبی اولان عاشیقدان اونون جوابینی ایستر. جواب ایسه بیر بندده, اوًزو ده دئیشن عاشیغین قافیه لریله عئینی اولمالیدیر. یاریش شعرین سون بندینه تک دوام ائدر. دئییشمه نین حربه – زوربا , قیفیل بند , باغلاما , نوعلری وار. بعضا اوندا دوداق دَیمز, تجنیس کیمی فورملاردان دا ایستیفاده اولونار کی بو دا یاریشمادا نائلیت قازانماغی داها دا چتینلشدیرر. دئییشمه نی باشلایان عاشیق هانسی شعر فورمونو سئچدیسه, قارشی طرفده عئینی فورمدا و عئینی قافیه ده اونا جواب وئرملی دیر.

اوًرنک اوچون آشاغیدا لزگی احمد ایله خسته قاسیم آراسیندا کئچن بیر دئییشمه وئریلیر:

لزگی احمد:

سندن خبر آلیم , آی دده قاسیم:

او نه دیر کی دورلو-دورلو حالی وار؟

نه دن خلق اولوندو عرشین آرغاجی

او نه دیر کی توخونمامیش خالی وار؟

خسته قاسیم:

سنه جواب وئریم آی لزگی احمد:

باهاردیر کی دورلو-دورلو حالی وار.

نوردان خلق اولوندو عرشین آرغاجی

او بولوددور توخونمامیش قالی وار.

لزگی احمد:

او نه دیر کی دایانیبدی دایاقسیز؟

او نه دیر کی بویانیبدی بویاقسیز؟

او نه دیر کی دوغار السیز , آیاقسیز,

اوچ آی گئچر آیاغی وار, الی وار؟

خسته قاسیم:

گوًی بیر چادیر دایانیبدی دایاقسیز.

آیلان گوندو بویانیبدی بویاقسیز.

قورباغادیر دوغار السیز, آیاقسیز

اوچ آی کئچر آیاغی وار الی وار.

لزگی احمد:

لزگی احمد دئیر: گلر دالالار

نه قوماشدیر ساتان اولماز, آلالار؟

او نه دیر کی دیمدیگیندن بالالار؟

اونه دیر کی قانادیندا خالی وار؟

خسته قاسیم:

خسته قاسیم دئیر: یاشدیر دالالار

او آغیلدیر ساتان اولماز آلالار

او بوغدادیر دیمدیگیندن بالالار

کپنکدیر قانادیندا خالی وار

قایناق:تورک خلق ادبیاتی - یازان: علیرضا صرّافی

وجودنامه

وجودنامه ده اینسان حیات ینین اوشاقلیق , گنجلیک , قوجالیق دوورونده موختلیف حاللارا دوشمه سی ییغجام شکیلده وئریلیر. اکثر وجودنامه لر اون بیر هیجالی قوشمادیر. اونون گرایلی فورمو دا ایلک دفعه عاشیق ولی میسکین طرفیندن دئییلمیشدیر.
اؤرنک

کوراوغلودان بیر وجودنامه نین قاشقایی واریانتی وئریلیر

اوچ یاشیندان بئش یاشینا واراندا

پتکدن سوزولن بالا دؤن رسن.

بئش یاشیندان اون یاشینا واراندا

غوْنچادان آچیلان گوله دؤنرسن

اون دؤردونده سئودا گلر باشینا

اون بئشینده بیر قیز گیرر دوشونه

چونکو واردین اییرمینجی یاشینا

بوز بولانلیق آزغین سئله دؤنرسن اوتوزوندا کهلیک کیمی سکرسن

قیلینج چالیب, آل قانلاری تؤکرسن

قیرخ یاشیندا ال حرامدان چکرسن

اؤردگی اوولانمیش گؤله دؤنرسن.

اللی سینده الیف قدین چکیلر

آلتمیشیندا جاوان بئلین بوکولر

یئتمیشینده تام دیشلرین تؤکولر

کروانی وورولموش یولا دؤنرسن.

سکسنینده سیری قونار دیزینه

دوقسانیندا غوبار چؤکر گؤزونه

کور اوغلو دئر: چونکو واردین یوزونه

اوجا داغ باشیندا کوْلا دؤنرسن.
قایناق

تورک خلق ادبیاتی - یازان: علیرضا صرّافی

قوشما

عاشیق شعری نین ان یایغین نوعو ساییلماقدادیر.گرایلی اوچون سایدیغیمیز اؤزللیک لرین هامیسی قوشمادا دا واردیر و اونلاری اساس فرقلندیرن جهت هیجالارین ساییندا و بؤلگوده دیر.

قوشمالاردا هر میصراعین اون بیر هیجاسی وار.میصراعلارین بؤلگوسونون ایکی فورمولو واردیر:

    بعضی قوشمالاردا:

11=4+4+3

    بیر پاراسیندا ایسه:

11=5+6

باشقا فرقلی جهت ایسه بودور کی گرایلی قوشمایا گؤره داها دا اویناق بیر عاشیق هاوالاریله ایفا اولونار.قوشمانین قوشا یارپاق ، آیاقلی قوشما ، گوللو قافیه و قوشما – موستزاد کیمی شکیللری واردیر.
اؤرنک

آشاغیدا عاشیق علسگردن بیر قوشما وئریلمیشدیر:

قوشمانین آدی : دوشدو

1 -چرشنبه گونونده، چشمه باشیندا

2 -گؤزلریم آلاگؤز جانانا دوشدو.

3 -آتدی موٍژگان اوخون، کئچدی سینه مدن

4 -قاداسی، بالاسی جانیما دوشدو.

5 -ایشارت ائیله دیم، دردیمی بیلدی

6 -هم چوخ گؤزل ایدی، هم اهل یدیلدی

7 -باشینی بولادی، گؤزوندن گولدو.

8 -گولنده قاداسی قانیما دوشدو.

9 -علسگرم هر علمدن حالییام

10 -دئدیم سن طبیبسن, من یارالییام.

11 -دئدی نیشانلییام، اؤزگه مالییام

12 -سیندی قول- قانادیم یانیما دوشدو.

بو قوشمادا دا 9- جو میصراع دا بؤلگو کلمه نین اورتاسینا دوشه رک پوزولموشدور:

علسگرم هر عل / میدن حالییام.
قایناق

    تورک خلق ادبیاتی - یازان: علیرضا صرّافی

گرایلی

گرایلی – هر میصراعیندا سکگیز هیجاسی اولان و بیر نئچه دؤرد میصراعلی بندلردن اولوشان عاشیق شعری دیر. گرایلی نین جیغالی، ساللاما ، ناغاراتلی ، قایتارما ، دیل دؤنمز کیمی شکیللری واردیر.

گرایلی نین باشقا اؤنملی اؤزل لیکلری بونلاردان عیبارتدیر:

    گرایلی نین ان آزی اوچ بندی و معمولا بئش بندی واردیر.

    گرایلی دا قافیه دوزولوشو آشاغیداکی فورمدا اولور:

    x/a/x/a



    b/b/b/a



    c/c/c/a



    d/d/d/a



    سون بندده شعری قوشان شاعیرین ویا عاشیغین آدی گلیر.

گرایلی نین میصراعلاری نین بولگؤسو آشاغیداکی مودلده دیر:

8=4+4

دئمک هر سکگیز هیجالی میصراع ایکی 4 هیجالی کلمه یادا کلمه لردن اولوشموشدور.آنجاق بونو دا قئید ائتمک لازیمدیر کی بؤلگو یاخود تقطیع قایداسی باشقا یوخاریدا سایدیغیمیر قایدالار قدر قاچینیلماز دئییل و عاشیغین میصراعلاردا بؤلگو قایداسینی پوزماغا ایختیاری چاتیر.
اؤرنک

گرایلی شعر فورماسیندان اورنک اوچون عاشیق قوربانی و خسته قاسیمدان ایکی شعر وئریلیر:

بیرینجی اؤرنک : دولانا , دولانا

1 – آلچاق یئردن دومان قالخار

2 – داغی دولانا, دولانا

3 – گؤی اوزونو آلار بولود

4 – ماهی دولانا, دولانا

5 – کیمی آغا , کیمی نؤکر

6 – نؤکر اولان جفا چکر

7 – بولبول آغلار قان یاش توکر

8 – باغی دولانا, دولانا

9 – قوربانی مورادا یئتدی

10 – جانان گلدی بوندان اؤتدو

11 – نوبات گلدی منه یئتدی

ساقی دولانا, دولانا

ایکینجی اؤرنک : سونالار کیمی

1 – نه باخیرسان اوغرون- اوغرون

2 – منه بیگان الر کیمی.

3 – دوروم دولانیم باشینا

4 – شاما پروانا لر کیمی.

5 – دوست قاپیسیندا دوستاغام

6 – تئللرینه چوخ موشتاغام

7 – یار الیندن دویون داغام

8 – داغداکی لالالار کیمی.

9 – خسته قاسیم تیکمه داشلی

10 – گؤنلو غملی, گؤزو یاشلی

11 – گؤلدن اوچدو یاشیل باشلی

12 – سیلکیندی سونالار کیمی.

گؤروندوگو کیمی بو سون گرایلیلارد ادا ایلک بندین 2- جی و 4- جو میصراعلار بیر- بیریله قافیه لنمیشدیر. باشقا بندلرین سون میصراعی دا عینی قافیه ده دوزولموشدور:

داغی دولانا، دولانا / ماهی دولانا، دولانا / باغی دولانا، دولانا / ساقی دولانا، دولانا / بیگانالار کیمی/ پروانالار کیمی/ لالالار کیمی/ سونالار کیمی.

ایلک بندین 1- جی و 3- جو میصراعلاری قافیه باخیمیندان آزاد دیر. باشقا بندلرین ایلکین اوچ میصراعی عینی قافیه ده دیر .

نؤکر/ چکر/ تؤکر , یئتدی/ اؤتدو/ یئتدی

دوستاغام/ موشتاغام / داغام , داشلی/ یاشلی / باشلی.

بؤلگو باخیمیندان گؤروندوگو کیمی ایلک شعرین 9- جو میصراعیندا , هم ده بندلرین سون میصراعلاریندا بؤلگو پوزولموشدور:

قوربانی مو / رادا یئتدی

باغی دولا / نا ، دولانا

سونالار کیمی شعرینده ایسه 2- جی ، 3- جو ، 4- جو ، 5- جی ، 8- جی و 12 – جی میصراعلاردا بؤلگو قایداسی پوزولموشدور

قایناق

    تورک خلق ادبیاتی – یازان: علیرضا صرّافی

عاشیق داستانلاری

عاشیق داستانلاری تورک فولکلورونون چوخ یایغین و ان ایری حجملی ژانریدیر. عاشیق داستانلاری نظم و نثر حیصه لریندن اولوشور. نثر پارچالارینی عاشیق تعریفله یندن سونرا منظوم حیصه لرینی سازدا چالیب ، اوخویار. داستانلار داها چوخ توی مجلیسلرینده ایفا اولونار. بعضا عاشیقلار داستانی ایکی –اوچ گئجه یه دانیشیرلار.
عاشیق داستانلاریندا عومومی گله نکلر

عاشیقلارین داستان سؤیله مکده اؤزلرینه مخصوص مئتودلاری وار .آشاغیدا بونلارین بیر نئچ هسیندن سؤز ائده جگیک:

    داستانا باشلامازدان اول اوستاد عاشیقلاردان احتیراملا آد چکر و اونلاردان یادگار قالیب , تربیوی کاراکتر داشییان اوستادنامه لر اوخویارلار. .عاشیقلار بیرینجی اوستادنامه نی اوخودوقدان سونرا - "اوستادلار اوستادنامه نی بیر دئمزلر ایکی دئیرلر , بیز ده دئیک ایکی اولسون " دئییب , ایکینجی اوستادنامه نی سؤیلرلر. سونرادا - "اوستادلار اوستادنامه نی ایکی یوخ, اوچ دئیرلر بیز ده دئیک اوچ اولسون. دوشمن عؤمرو پوچ اولسون" دئییب , اوچونجو اوستادنامه نی ده سؤیلرلر. بئله لیکله مجلیسی بیر معنوی روحیه و حال و هوا بورویر.

    اوستادنامه لردن سونرا اصل داستانا باشلارلار. سؤز یوخ کی هامی داستانین آدینی و حادیثه لرین نه زامان و هانسی یئرده اوز وئردیگینی بیلمه لیدیر. اونا گؤره ده ایلک اؤنجه بونو بیر چوخ واقتلار سوآل- جواب شکلینده سؤیلرلر.

مثلا:

سیزه کیمدن خبر وئره جگم؟ قوچ کوراوغلودان. قوچ کوراوغلو هادا ایلشمیشدی؟ چارداخلی چنلی بئلده.

و یا

سیزه هاردان خبر وئریم؟ قاراداغین ورزقان قصبه سیندن. ورزقاندا کیمدن؟ میر غافار آدلی بیر دیندار , ایمانلی کیشیدن.

و یا

سیزه هاردان خبر وئریم ؟ اردبیل شهریندن. اردبیلده کیمدن؟ شاه ایسماییلین آتاسیندان.

    داستانلارین سونو اؤزللیکله سونو خوشلوقلا بیتن محبت داستانلاری دوواق قاپما آدلی بیر موخمّسین ایفاسی ایله قوتارار.
    داستانلارین آراسیندا مجلیس اهلی یورولماسین دئیه کئچیجی اولاراق داستاندان چیخیب , بیر قاراوللی سؤیله یر, سونرا یئنه ده داستانا دؤنرلر.
    عاشیقلار بیر حادیثه دن باشقا بیر حادیثه یه کئچرکن چوخ زامان قاباقکی حادیث هنی یاریمچیق قویارلار.

مثلا:

ایندی زیادخان توی تداروکونده اولسون, سیز کیمدن خبر وئریم ؟ قارا کشیشدن.

و یا

قمبر خانین یانینا گئتمکده قالسین , سیزه کیمدن خبر وئریم ؟ آرزی نین نن هسیندن.

بئله لیکله دینله ییجی اینتیظاردا قالیر , و حادیثه لری داها دا آرتیق ماراقلا ایزله ییر.

    داستانین بعضی صحنه لری نین توصیفینده ناغیللاریمیزدا اولدوغو کیمی موعین قالیبلاشمیش سؤزلر دن ایستیفاده اولونار.

مثلا:گؤزللرین وصفینده:

آمما نه قیز؟ یئمه , ایچمه , اونون خط و خالینا , گول جمالینا تاماشا قیل.

اوزاق بیر سفره چیخانین حقیند

آز گئتدی چوخ دایاندی. چوخ گئتدی آز دایاندی. آخیردا گلیب چاتدی شاهین قصرینه

آز گئتدی, اوز گئتدی, دره- تپه, دوز گئتدی. گلدی چاتدی سون منزیله

آلینماز و ال چاتماز قالالارین تعریفینده :

بورا قوش گلسه قاناد سالار , قاتیر گلسه دیرناق سالار. قالانین نه اوجو وار نه بوجاغی, دووارلاری باش چکیب کهکشانه. قو وورورسان, قولاق توتولور. سؤز تماما یئتدی. قوربانی سازلا دئدیگی کیمی سؤزله ده دئدی
قایناق

تورک خلق ادبیاتی - یازان: علیرضا صرّافی

ماهنی

ماهنی لارین چوخو بلا واسیطه ایش ، امك و مراسم لرده میدانا چیخدیغی اوچون ، اونلارین مئلودیسی ده اؤزلری ایله پارالل صورتده یارانمیشدیر. اساسًا لیریك كاراكتر داشیان خلق ماهنیلاری مضمونجا موختلیفدیر . اونلارین بؤیوك اكثریتی نین ده محبت ، سئونلرین صاف دویغولاری ، حسرت و اضطرابلاری ترنم اولور . بیر پارا ماهنی لار دا خلق قهرمانلاری شأنینده یارانیب ، دیللره دوشموشدور . قاچاق نبی ، زینب پاشا ، حیدرخان عمواوغلو ، قالانین دیبینده و خراساندا و جوجوخان ماهنیلاری او جومله دندیر. ماهنیلار خلق صنعتكارلاری طرفیندن بسله نیب اوخونس ادا ، عوموما تئز دیللره دوشر و بورادا عاشیق ماهنیلاری ایله فرقله نیر . چونكو عاشیق ماهنیلاری عوموما عاشیقلارین واسطه سی ایله اوخونار ، حال بوكی ائل ماهنیلاری خلق ایچینده اولدوقجا یایغین ماهنیلار دیر و بیر چوخلارینین دیللر ازبریدیر.

اؤرنك

آپاردی سئللر سارامی

گئدین دئیین خان چوبانا

گلمه سین بو ایل موغانا

گلسه قالار ناحاق قانا

آپاردی سئللر سارامی

بیر اوجا بویلو بالامی.

سارامیزی آییردیلار

بیزی غمله دویوردولار

هر یئتنی سویوردولار

آپاردی سئللر سارانی

بیر قارا ساچلی بالانی

آراز چایی آشدی ،داشدی

سئل سارامی آلدی قاشدی.

سارا گؤزل قل مقاشدی

آپاردی سئللر سارامی

بیر قارا گؤزلو بالامی
***************************
یارالییام دَیمه ، دَیمه ، دَیمه ، دَیمه

قاپیمیزین قاباغی سو كئچن آرخدی

دوروم چیخیم قاپییا ، یار گلن واختدی

یاری گؤرمه میشم اوقاتیم تالخدی

منده اؤز وطنیمین آزاد قیزییام

بو گؤزه ل تبریزین دان اولدوزویام

یارالییام دَیمه ، دَیمه ، دَیمه ، دَیمه

گولومون بوداغینی َایمه ، َایمه ، َایمه

آیاغیمی یاندیریب كوچ هلر داشی

اوزومو یاندیریب گؤزومون یاشی

سنه قوربان اولوم یارین یولداشی

منده اؤز یاریمین ...

گؤز یاشیله سولارام تهران یولونو

بیر ایلدی گؤرمه میشم یاری بویونو

سئوگیلیم سال بوینوما قولاچ قولونو

منده اؤز وطنیمین...
جوجوخان

جوجو خان خانلارین خانی

دره گزده یوخدور سانی

اوره كده قالدی آرمانی

حاییف س ندن اؤلدون جوجو

سنین تكین ننه دوغماز

فلك داشی داشا قویماز

نامرد جوانمردی سئومز

حاییف س ندن اؤلدون جوجو

دره گزی آلدین بوتون

یوخدو رشید سنین تكین

حلال اولسون امن سوتون

حاییف س ندن اؤلدون جوجو

اطرافینی سالدات توتدو

سنین باختین نئجه یاتدی

خانلار سنی ارزان ساتدی

حاییف سن دن اؤلدون جوجو

آتین باتلاقلارا باتدی

گولله دَیدی گؤزون یارتدی

حاییف سن دن اؤلدون جوجو

سندن منه یار اولماز،

سندن منه یار اولماز

عهده وفادار اولماز .

یوزمین گول-چیچك آچسا

ایستی سیز باهار اولماز.
ناغارات

كوسدورموسن چك نازیمی؛

قیشا دؤندرمه یازیمی؛

چالیب، دیندیرمه سازیمی؛

یارالییام یار ،یار

هر آغاجدا بار اولماز؛

هئیوا اولماز، نار اولماز؛

یوزمین گول-چیچك آچسا،

ایستیسیز باهار اولماز.

ایستیسیز باهار اولسا؛

بولبولسؤز گوللر آچماز.

ناغارات
ساری گلین

ساچین اوجون هؤرمزلر؛

گولو قونچا درمزلر ساری گلین

بوسئودا نة سئودادیر ؟

سنی منه آی وئرمزلر . نئیلیم آمان ،نئیلیم آمان

آمان ساری گلین

بو دره نین اوزونو،

چوبان قایتار قوزونو،

نة اولا بیر گون گؤرم

نازلی یاریمین اوزونو. نئیلیم آمان، نئیلیم آمان

آمان ساری گلین

عاشیق ائللر آیریسی،

شانا تئللر آیریسی، آیریسی

بیر گونونه دؤزمزدیم؛

اولدوم ایللر آیریسی . نئیلیم آمان ، نئلیم آمان

آمان ساری گلین
قارا گیله

گلمیشم اوتاغینا اویادام سنی ، قارا گیله اویادیام سنی

نةگوزل خلق ائله ییب یارادان سنی. قارا گیله یارادان سنی

گؤتوروب قاچیرارام آرادان سنی . قارا گیله آرادان سنی

قیزیل گول اسدی ؛

صبریمی كسدی؛

سیل گؤزون یاشین ! قارا گیله

آغلاما بسدی!

تبریزین كوچ هلری دولان بادولان ، قارا گیله دولان با دولان

سن كی منی سئومیرسن گئت آیری دولان !قارا گیله گئت آیری
دولان

نة سنه قیز قحطدیر، نة منه اوغلان. قارا گیله نه سنه اوغلان

آغاج اولایدیم؛

یولدا دورایدیم؛

سن گلن یولا قارا گیله

كؤلگه سالایدیم.

قالانین دیبینده

قالانین دیبینده ییخیلدیم یاتدیم.

آینالی توفنگی دولدوردوم آتدیم.

وطنین یولوندا قان تره باتدیم.

ناغارات

یاشا سردار یاشا

سن مینلر یاشا!

قوشونو داغیتدین

سن داغا داشا!

قالانین دیبینده بیر داش اولایدیم؛

گلنه گئدنه یولداش اولایدیدم؛

وطنداشلاریملا قارداش اولایدیم.

ناغارات

قالانین دیبینده بیر اوزون سلوی،

كیمیمیز نیشانلی ،كیمیمیز ائولی،

یولومو گؤزله ییر بیر رعنا بویلو.

ناغارات

قالانین دیبینده ووردولار منی؛

اؤلمه دن مزارا قویدولار منی.

اؤلسم ده وطنده یورد آلار منی. ناغارات

قالانین دیبینی دوشمان آلیبدی؛

وطنین سرداری هاردا قالیبدی؟

گولوستان باغینی اؤزوم اكرم .

همی باغبانی اوللام ،همی بیچرم

نئچه مجلیس ایچینده یاری سئچرم

آی گئدن اوغلان !

گئتمه بیر دایان !

عشقیندیر منی

آوارا قویان .

یئری ،یئری من ده گلیم دالینجا;

دسمال ائله آپار منی یانینجا.

وطنیم صفالیدیر ،باغدیر ،مئشه دیر.

یاریمین قلبی صافدبر ، سانكی شوشه دیر .

یاردان آیری یاشاماق چتین پئشه دیر.

میز اوسته ناردی

دَیمه دیم قالدی

اونا دَیمرم

او یادیگاردی

یئری ،یئری من ده گلیم دالینجا;

دسمال ائله آپار منی یانینجا.

اوجا داغلار باشیندا من تكم یاریم .

سنین ده بیر غمیوی من چكم یاریم

منیم نه واقتیمیدی آه چكم یاریم

میز اوسته لاله

الده پیاله

سئویرم سنی

گئتمه خیاله

یئری ،یئری من ده گلیم دالینجا;

دسمال ائله آپار منی یانینجا.
قایناق

تورک خلق ادبیاتی - یازان: علیرضا صرّافی